Miejskie Przedszkole nr 8 Montessori w Jarosławiu to przedszkole, które od 1994 roku pracuje wg koncepcji pedagogicznej Marii Montessori. Kadra pedagogiczna przedszkola to zespół nauczycieli wciąż poszukujących, otwartych na nowe wyzwania związane z indywidualnym podejściem do kształcenia i wychowania dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem umożliwienia dziecku uczenia się przez działanie, doświadczanie, odkrywanie, przeżywanie, poznawanie świata na podstawie polisensorycznej aktywności. Pedagogika Montessori była odpowiedzią na te poszukiwania nauczycieli. W pedagogice Montessori zespół nauczycieli odkrył piękno zindywidualizowanej pracy z dzieckiem w odpowiednio przygotowanym otoczeniu, wyposażonym w oryginalny materiał rozwojowy, pozwalający na zdobywanie przez dziecko wielorakich umiejętności, doprowadzających dziecko do samodzielności i niezależności. Stąd wdrożenie w 1994 r. „Twórczej adaptacji systemu edukacyjno-wychowawczego Marii Montessori”. Inspirujące w pedagogice Montessori było także respektowanie indywidualności, samodzielna i twórcza praca dzieci z oryginalnym materiałem rozwojowym, proces wychowawczy oparty na wartościach uniwersalnych, respektowanie indywidualnego tempa rozwoju dziecka oraz wyjątkowa rola nauczyciela -wychowawcy. Według założeń tego systemu dzieci zdobywają wiedzę, umiejętności i doświadczenia poprzez praktyczne działanie. Autorka tego systemu – Maria Montessori – włoska lekarka i pedagog ogromną wagę przywiązywała do kształtowania odpowiedniej postawy dziecka w realnym środowisku. Uważała bowiem, że „zadaniem wychowania jest rozwijanie w człowieku zdolności do odpowiedzialności za świat, aby zachował to, co zostało mu powierzone”.
W przedszkolu Montessori dziecko rozwija się w odpowiednio przygotowanym otoczeniu. To otoczenie jest wypełnione między innymi logicznie opracowanym materiałem rozwojowymi, który pozwala dziecku zdobywać wiedzę, umiejętności i różnorodne doświadczenia. Są to materiały z zakresu ćwiczeń dnia codziennego, materiały sensoryczne – rozwijające zmysły, materiały językowe, matematyczne oraz z zakresu wychowania dla wszechświata zawierające w sobie elementy m.in. biologii, geografii, botaniki. Na poziomie edukacji przedszkolnej obszar wychowania dla wszechświata związany jest z organizowaniem sytuacji edukacyjnych, podczas których dzieci poznają między innymi prawa natury, współzależności człowieka i przyrody, rolę człowieka w odpowiedzialności za przyszłą jakość życia na Ziemi, a także środowisko przyrodnicze, zjawiska i procesy w nim zachodzące poprzez praktyczne działanie, doświadczanie, eksperymentowanie, wyłanianie wniosków z obserwacji, a także wyodrębnianie prawidłowości w otoczeniu przyrodniczym. Maria Montessori uważała, że aby dzieci mogły zrozumieć najbliższe otoczenie powinny przede wszystkim przebywać w środowisku rzeczywistym, posługiwać się autentycznymi przedmiotami i uzyskiwać w ten sposób prawdziwe efekty swoich działań. Dlatego też ogromną wagę przywiązywała do obcowania z naturą i postulowała, aby najbliższe środowisko dziecka wypełnione było roślinami, kwiatami, drzewami.
Miejskie Przedszkole nr 8 Montessori dysponuje dużym, zielonym terenem wokół budynku. Piękno krajobrazu, bioróżnorodność, wydzielenie stref do aktywności dzieci jest atutem tej przestrzeni. Stąd kilka lat temu dla stworzenia optymalnych warunków dla dzieci do poznawania różnorodności przyrodniczej powstała koncepcja przyrodniczej ścieżki edukacyjnej „Aby wiedzę czerpać nie z książek, ale z nieba i ziemi”, którą w niedługim czasie zrealizowano w wyniku współpracy z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie i Arboretum w Bolestraszycach.
Bioróżnorodność jest szczególną wartością całej przyrody ożywionej, a zachowanie różnorodności biologicznej i jej ochrona to bardzo ważne zadanie. Kształtowanie wśród dzieci postaw związanych z ochroną przyrody powinno się już zacząć w okresie przedszkolnym. Poznanie dzieci z rozmaitościami form życia wraz całą ich zmiennością w poszczególnych porach roku stało się przewodnią myślą zorganizowania tej ścieżki edukacyjnej. Ścieżka ta ma umożliwić przede wszystkim dzieciom inspirujące spotkania z przyrodą. Ścieżkę zorganizowano na południowo – zachodnim terenie wokół budynku przedszkolnego. Została wykonana w postaci trzech kulistych powierzchni połączonych ze sobą utwardzoną ścieżką. Pierwsza powierzchnia kulista to „Cztery strony świata”, w której posadzono gatunki roślin naturalnie występujących w Polsce. Druga powierzchnia to „Cztery pory roku”, każda z jej czterech części oznacza inną porę roku, a posadzone w niej rośliny są szczególnie dekoracyjne w odpowiednim momencie wegetacji. Ostatnią – trzecią powierzchnię nazwano „Ogród przydomowy” i zaprojektowano jako miejsce prowadzenia różnorodnych, corocznie odnawialnych upraw. Przy każdym elemencie ścieżki umieszczono tabliczki informacyjne odnoszące się do rodzajów i gatunków roślin, pomocne przy samodzielnym zwiedzaniu ścieżki. Ciekawym elementem tej ścieżki edukacyjnej jest stacja meteorologiczna do wykonywania i odczytywania odpowiednich pomiarów i altana do przeprowadzania działań badawczych. Jest to wspaniałe miejsce do obserwowania, badania, eksperymentowania i odkrywania przyrody w ciągu całego roku. Na terenie ścieżki dzieci mają możliwość odkrywania wszelkich procesów przyrodniczych, a także praktycznego działania: siania, sadzenia, podlewania, usuwania chwatów, obserwacji roślin w kolejnych etapach rozwojowych i w poszczególnych porach roku, wykonywania i odczytywania odpowiednich pomiarów w stacji meteorologicznej, przeprowadzania działań badawczych w altanie. Ścieżka wyposażona jest także w karmniki, budki lęgowe, domki dla pszczół oraz zegar słoneczny. Jest to również doskonałe miejsce wypoczynku, relaksacji i wyciszenia dzieci.
Mając tak doskonałe warunki do zapoznawania dzieci z wszelkimi aspektami środowiska przyrodniczego z jego bioróżnorodnością, zmiennością w poszczególnych porach roku, a także z cyklicznymi potrzebami roślin opracowano i wdrożono innowację pedagogiczną opartą na podstawowych założeniach pedagogiki Montessori, a przede wszystkim na ogromnych walorach dydaktyczno – wychowawczych przyrodniczej ścieżki edukacyjnej znajdującej się na trenie ogrodu przedszkolnego. Walory terenu wokół przedszkola w postaci ścieżki edukacyjnej były inspiracją do opracowania i wdrożenia innowacji pedagogicznej pt. „Bioróżnorodność wokół nas”. Nowatorstwo polega na wykorzystaniu istniejących walorów otoczenia wokół budynku przedszkolnego w celu dostarczenia dziecku możliwości poznania przyrody poprzez aktywny i bezpośredni kontakt z nią i jej zjawiskami. Nieodzownym elementem działań dzieci na terenie ścieżki edukacyjnej jest możliwość obserwowania, badania, eksperymentowania i odkrywania przyrody i prowadzenia prac ogrodniczych wynikających z potrzeb i ochrony roślin w ciągu całego roku. Wyposażenie dzieci w przedmioty i akcesoria do obserwacji i badań przyrodniczych (lornetki, lupy, mikroskop, narzędzia do pobierania próbek gleby do badania, pipety, menzurki, aparat fotograficzny do utrwalania zmian w przyrodzie) ułatwia im aktywne obserwowanie i poszukiwanie. Zegar słoneczny, altanka do przeprowadzenia badań, budki lęgowe dla ptaków, domki dla pszczół, stacja metrologiczna wyznaczają kierunki działań z dziećmi w ramach tej innowacji. Wszystkie działania podejmowane w ramach innowacji mają na celu kształtowanie nieustannie odkrywczej postawy przedszkolaków.
Realizowane treści w ramach innowacji pedagogicznej zostały tak opracowane, aby odpowiadały na rozwijające się potrzeby dzieci. Treści programowe wykraczają poza ramy podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz są skorelowane i innymi obszarami aktywności dzieci. Zaplanowane w innowacji treści programowe rozpisano w czterech blokach tematycznych: „Mały botanik”, „ Mały ornitolog”, „Mały meteorolog”, „Mały obserwator życia owadów”. Jak wynika z obserwacji, dzieci z ogromną przyjemnością podejmowały zróżnicowane aktywności na terenie przyrodniczej ścieżki edukacyjnej. Aktywnie w autentycznym środowisku przyrodniczym nabywały kompetencje związane z poznawaniem i rozumieniem środowiska przyrodniczego, ze szczególnym uwzględnieniem procesów w nim zachodzących. Wszelkie sytuacje edukacyjne były tak organizowane, aby dzieci mogły praktycznie działać i wyłaniać wnioski z tego działania, również na bazie własnych doświadczeń. Tak więc poznawały, nazywały, porównywały i opisywały rośliny zgromadzone wg koncepcji czterech pór roku i czterech stron świata. Analizowały ich budowę, system korzeniowy, obserwowały zmiany dokonujące się w poszczególnych porach roku. Poznawały rolę gleby i jej właściwości. Zakładały w tzw. „przydomowym ogródku” uprawę warzyw, owoców, ziół, krzewów, poznawały budowę liścia, łodygi, kwiatu, korzenia, poznawały strukturę pnia drzewa. Z przyjemnością wykonywały praktyczne prace ogrodnicze jak: sadzenie, pielenie, podlewanie, pielęgnację roślin poprzez usuwanie obumarłych części. Istotne było zapoznanie dzieci z roślinnością charakterystyczną dla okresu wegetacji w poszczególnych porach roku oraz z gatunkami roślin związanymi z różnymi regionami Polski. Doświadczały środowiska przyrodniczego wszelkimi zmysłami : dotykały rośliny i jej poszczególnych części, poznawały zapachy roślin, warzyw, owoców, smakowały plony, zachwycały się bioróżnorodnością.
Obserwowanie i porównywanie różnych rodzajów deszczu, poznawanie zjawisk atmosferycznych i ich przyczyn, poznanie obiegu wody w przyrodzie i wpływu ilości opadów na jakość roślin to tematy koncentrujące się wokół obszaru „Mały meteorolog”. Dzięki posiadaniu stacji meteorologicznej dzieci uczyły się odczytywać dane związane z temperaturą powietrza, wilgotnością, wysokością ciśnienia atmosferycznego, ilością opadów. Gromadziły i porównywały dane. Próbowały wyłaniać wnioski dotyczące wpływu powyższych czynników na rozwój roślin.
„Mały obserwator życia owadów” i „Mały ornitolog” to kolejne bloki tematyczne zawarte w innowacji. Drzewa, krzewy, rośliny znajdujące się na terenie przedszkola stały się miejscem życia ptaków i owadów. Dodatkowym wsparciem były karmniki, budki lęgowe i domki dla owadów. I to dało możliwość poznawania ptaków i owadów również przez pryzmat ich ochrony.
Przedszkolna przyrodnicza ścieżka edukacyjna jest oryginalnym i jedynym takim miejscem dla przedszkolaków w mieście i w znaczący sposób pozwala dzieciom gromadzić między innymi kompetencje przyrodnicze. Wszelkie formy aktywności, które dzieci mogły realizować w ramach tej innowacji oparte były na praktycznym działaniu, doświadczaniu, badaniu, eksperymentowaniu, odkrywaniu. Jest to też zgodne z koncepcją pedagogiki Marii Montessori, która uważała, że aktywność jest naturalną potrzebą dziecka oraz warunkiem jego rozwoju. W toku różnych działań w ramach innowacji pedagogicznej działań dzieci same układały sobie stosunki ze światem przyrody. Ścieżka edukacyjna na terenie ogrodu przedszkolnego okazała się miejscem z mnóstwem bodźców do poznawania bioróżnorodności. To także miejsce do rozszerzania doświadczeń dziecka i stymulowania jego rozwoju. Dlatego stała się inspiracją innowacji pedagogicznej. Korzyści płynące z tej innowacji dla przedszkolaków są ogromne. To nie tylko kompetencje w postaci wiedzy i umiejętności przyrodniczych, ale także kompetencje społeczne i rozwój osobowości odnoszące się do nabywania przez dzieci opiekuńczego stosunku do świata roślin i zwierząt.