Materiały dydaktyczne w placówkach wdrażających system edukacyjno – wychowawczy Marii Montessori zostały uporządkowane w kilka obszarów. Jednym z nich jest tzw. obszar ćwiczeń dnia praktycznego. Materiały te odgrywają ogromną rolę w przygotowaniu dzieci do udziału w życiu społecznym. Maria Montessori zalecała, aby stosować te ćwiczenia już od najwcześniejszych lat. Obszar ćwiczeń dnia praktycznego wypełniony jest szeroką gamą ćwiczeń począwszy od tych prostych ku bardziej złożonym w myśl zasady stopniowania trudności. Zajęcia te są niezwykle cenne dla rozwoju dziecka, gdyż przede wszystkim uczą samodzielności, a tym samym niezależności od dorosłych. Ćwiczenia te mają jeszcze głębszy sens, gdyż np.:
- zaspokajają naturalną potrzebę ruchu i aktywności
- umożliwiają koordynacje wzrokowo – ruchową
- uczą posługiwania się przedmiotami codziennego użytku
- koncentrują uwagę dziecka
- rozwijają zdolność planowania i organizowania ruchów
- ćwiczą określone funkcję z uwzględnieniem celów społeczno – pedagogicznych
- prowadzą do zharmonizowania ruchów przez możliwość częstego powtarzania różnych czynności.
W obszarze ćwiczeń dnia praktycznego możemy wyróżnić pewne grupy, którym przyporządkowano stosowne materiały rozwojowe, głównie wykonane przez nauczyciela. Pierwsza grupa to ćwiczenia dnia praktycznego związane z troską o siebie, w której możemy wyróżnić takie ćwiczenia jak np. nauka zapinania, zawiązywania, sznurowania, ubierania się czyszczenia butów itp. Druga grupa związana jest z troską o otoczenie. Tu proponujemy dzieciom następujące ćwiczenia np. : wycieranie, zamiatanie, ścieranie kurzu, podlewanie kwiatów, pielęgnacja kwiatów ciętych, polerowanie metalu, obsługiwanie prostych urządzeń itp. Przyswajaniu zasad związanych np. z dobrymi manierami i z dbałością o wspólnotę służą ćwiczenia uporządkowane w trzeciej grupie. Tu uczymy dzieci powitania, pożegnania, pozdrawiania, cichego zamykania drzwi, odsuwania krzeseł, nakrywania do stołu itp.
Zajęcia proponowane dzieciom w obszarze ćwiczeń dnia praktycznego mają także ogromne wartości wychowawcze. Ważna jest także w tym kontekście postawa nauczyciela montessoriańskiego. Powinien więc tak zorganizować ten obszar pracy dziecka, aby był on wyjątkowo atrakcyjny, stwarzał okazje do aktywności własnej dziecka i łączył ćwiczenia ruchowe z ważnymi celami praktycznymi. Czynności podejmowane przez dzieci w obszarze ćwiczeń dnia praktycznego powinny być zróżnicowane w zależności od wieku dziecka, jego możliwości rozwojowych, od jego specyficznych potrzeb, a także zainteresowań.
W przedszkolu, w którym pracuję obszar ćwiczeń dnia praktycznego jest starannie i bogato wyposażony, w taki sposób, aby dzieci mogły mieć do czynienia z naturalnymi przedmiotami codziennego użytku, a tym samym w trakcie pracy z nimi uzyskiwać naturalne, prawdziwe efekty swojej aktywności. Zatem w obszarze tym znalazły się prawdziwe talerzyki, dzbanki, filiżanki ze spodkami, sztućce, chochelka, montewka, pęseta, szklane miseczki, ściereczki z naturalnych tkanin itp.. Dla dzieci są to atrakcyjne przedmioty w oparciu o które może koncentrować się interesująca działalność. Wszystko jak widać zależy od inwencji, pomysłowości nauczyciela, który również dba o odpowiednie ułożenie tych materiałów w sekwencje, o ich stałą wymianę, tak aby nowa oferta pojawiająca się na półeczce w regale zapraszała dziecko do podejmowania coraz to nowej działalności, do wypróbowania swoich możliwości.
Zaprezentowane poniżej ćwiczenia rozszerzające w obszarze ćwiczeń dnia praktycznego zostały tak zaprojektowane przez nauczycieli, aby zajęcia w tym obszarze były wyjątkowo atrakcyjne dla dzieci i aby dzieci pracując z tymi materiałami mogły wykorzystywać swoje kompetencje zdobyte wcześniej np. w toku pracy z materiałami sensorycznymi, aby mogła dokonywać się integracja sensoryczna. Dobrym przykładem jest np. ćwiczenie rozszerzające „Polerowanie drewna”.
W tym przypadku dziecko pracuje na bazie wcześniejszych doświadczeń w pracy z materiałem sensorycznym – tabliczki dotykowe, gdzie dotykowo doświadczało stopnia nasilenia szorstkości. Dlatego też polerując drewienko papierem ściernym dziecko potrafi ocenić ile jeszcze powinien włożyć swojej pracy w polerowanie drewna, tak aby uzyskać gładką powierzchnię. Jest to także doskonałe ćwiczenie zmysłu dotyku, a praca z drewnem może być z kolei impulsem np. do pracy z materiałem rozwojowym o zastosowaniu drewna, czy też o ochronie lasów.
Wyławianie muszelek za pomocą małego cedzaka okazało się również atrakcyjną czynnością dla dzieci.
Ta czynność wymaga koncentracji uwagi, połączona może być z obserwacją spadających kropel wody, a towarzyszy temu sekwencja ruchu od strony lewej do prawej (oczu i ręki) tak ważna w procesie nauki pisania i czytania.
Poniżej prezentuję inne ciekawe ćwiczenia rozszerzające z omawianego obszaru pracy z dzieckiem w metodzie Montessori np. „ Barwienie wody”,
„Otwieranie i zamykanie kłódek”,
„Nakrywanie do stołu”,
„Segregowanie szpilek”,
„Zakładanie rękawiczek”,
„Segregowanie makaronu”.
Ćwiczenia te cieszą się dużym zainteresowaniem dzieci, wpływają nie tylko na rozwój samodzielności, ale także na zmysły i emocje dzieci. Dzieci często odwołują się do ulubionych czynności i wielokrotnie je powtarzają. Dzięki temu ruchy dziecka stają się uporządkowane, precyzyjne, zaplanowane, a w rezultacie piękne. Prostota czynności i zaangażowanie ruchowe w pracy z tymi materiałami powoduje, że dla dzieci są to wyjątkowo fascynujące ćwiczenia.
Agnieszka Molter
