Wspieranie rozwoju dziecka z autyzmem w Miejskim Przedszkolu Nr 8 Montessori w Jarosławiu.
Maria Montessori włoska lekarka po podjęciu pracy w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Rzymskiego, poświęciła się pracy z dziećmi upośledzonymi oraz zgłębianiem wiedzy na temat pedagogiki specjalnej. Dzięki rozważaniom psychologicznym doszła do wniosku, że problem ich rozwoju i kształcenia jest raczej natury pedagogicznej niż medycznej. Po wnikliwych obserwacjach zachowania dzieci opracowała metodę, której podstawowym zadaniem jest wspieranie wszechstronnego rozwoju dzieci nie tylko tych z deficytami rozwojowymi, ale również tych w normie rozwojowej. U podstaw jej metody leży głęboki szacunek do każdego dziecka, jego naturalnej indywidualności, nastawienie na rozwój fizyczny, umysłowy, duchowy i emocjonalny małego człowieka, miłość do świata i życia. Postanowiła więc, że dzieciom nie należy niczego narzucać, lecz dawać im swobodę w wyborze narzędzi oraz czasu i miejsca nauki. W tych realiach bardzo dobrze odnajdują się dzieci ze spektrum autyzmu. Praca opiera się zarówno na indywidualnych działaniach dzieci, jak i pracy w grupie. Wszystkie działania twórcze prowadzą do samodzielności i niezależności. Odbywa się to w obrębie obszarów, które stanowią bazę wyjściową dla aktywności dzieci , zaś treści programowe skoncentrowane są wokół bloków:
- bezpieczeństwo, adaptacja, integracja
- ćwiczenia praktycznego dnia
- kształcenie zmysłów
- edukacja językowa
- edukacja matematyczna
- wychowanie do kultury życia
- wychowanie przez sztukę
Każde dziecko niezależnie od tego na jakim poziomie rozwoju intelektualnego, fizycznego, emocjonalnego aktualnie się znajduje ma możliwość działania z materiałami dostosowanymi do jego potrzeb. Stawiając sobie pytanie Dlaczego przedszkole Montessori jest dobrym sposobem na integrację? śmiało można powiedzieć iż wychowawcy o największym doświadczeniu mówią ,, Aby dotrzeć do autystycznego dziecka, trzeba się nauczyć patrzeć na świat jego oczyma (Hart 1995). Pracując jak nauczyciel od kilkunastu lat obserwuję jak praca w grupie Montessori wpływa na poprawę funkcjonowania przedszkolaków ze spektrum autyzmu. Odpowiednio zaplanowana terapia i zajęcia w małych grupach przynoszą zaskakująco dobre efekty. Nie ma wątpliwości, że wpływa na to unikalny model pracy
z dziećmi a jego główne atuty to:
– indywidualne podejście do dziecka
– przygotowane otoczenie dla zróżnicowanych wiekowo i rozwojowo dzieci
– oryginalny materiał rozwojowy
Na czym zatem polega indywidualne podejście do każdego dziecka?
Indywidualne podejście podparte jest wnikliwą obserwacją dziecka. Na jej podstawie nauczyciel tworzy teczkę diagnostyczną wychowanka. Dzieci zgodnie z zasadą stosowaną
w placówkach montessoriańskich nie dawaj więcej oczom i uszom, niż możesz dać rękom uczą się przez: działanie, doświadczanie materiału, eksperymentowanie z nim i powtarzanie czynności. Robią to samodzielnie lub z pomocą osoby dorosłej. Dotyczy to każdej sfery edukacji od czytania, pisania, liczenia do umiejętności praktycznych, jak zapinanie guzików, korzystanie z toalety, porządkowanie swojego miejsca pracy i zabawy.
Starannie przygotowane otoczenie
Prawidłowe warunki rozwoju według koncepcji M. Montessori to również odpowiednio zorganizowane i przygotowane otoczenie Dziecko autystyczne dobrze czuje się w sali przedszkolnej, która jest odpowiednio przygotowana – cechuje ją prostota i porządek. Wszystkie przedmioty i sprzęty mają swoje miejsce i służą określonym celom. Sala wyposażona jest w materiał rozwojowy, który swoją strukturą odpowiada poszczególnym fazom rozwoju dziecka. Przebywając w starannie zaplanowanej i przygotowanej przestrzeni mając w zasięgu wzroku i ręki materiał dziecko ma możliwość samostanowienia jak długo
z daną pomocą będzie pracować, uczy się w ten sposób organizacji czasu wolnego, a także ma zapewnioną swobodę poruszania się w czasie pracy, raz może być to praca przy stoliku innym razem praca indywidualna na dywaniku.
Materiał rozwojowy
Bardzo ważnym składnikiem otoczenia są materiały dydaktyczne. Są one tak skonstruowane by stopniować poziom wykonywanych zadań, czyli przechodzić od ćwiczeń łatwych do trudniejszych. Materiał rozwojowy charakteryzuje się izolacją jednej trudności co to oznacza? A mianowicie budowa materiału jest przejrzysta, ma ukazywać jeden określony problem do rozwiązania, co pozwala na skoncentrowaniu się w czasie pracy. Przykładem może być różowa wieża materiał ten różni się jednym parametrem – wielkością, zaś kolor i struktura poszczególnych klocków jest taka sama. Kolejną zasadą pracy dziecka z materiałem rozwojowym jest stopniowanie trudności, przechodzenie od materiału konkretnego do bardziej abstrakcyjnego pobudzając w ten sposób ciekawość i zainteresowanie dziecka. Kolejnym atutem materiału rozwojowego Montessori jest wbudowana kontrola błędów, która umożliwia dziecku samodzielne poszukiwanie rozwiązań i czerpanie radości z sukcesu.
Materiał rozwojowy dzieli się na kilka działów:
Do praktycznych ćwiczeń dnia codziennego, gdyż fundamentem pedagogiki M. Montessori są ćwiczenia praktycznego życia. Szczególnego znaczenia nabierają w przypadku dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Są to działania dotyczące czynności samoobsługowych (przybory do przesypywania, przelewania, sortowania, składania serwetek, czyszczenia metalu, wiązania, zapinania, zamiatania itp.) Do tej grupy ćwiczeń należą lekcje ciszy i milczenia oraz wszystkie czynności związane z nauką samoobsługi, ćwiczenie dnia codziennego. Ćwiczenia te mają na celu doskonalenie koordynacji ruchowej dziecka, harmonijne wykonywane czynności, rozwijania samodzielności, pewności siebie, poczucia własnej wartości.
Do edukacji sensorycznej, służącej wszechstronnemu kształceniu zmysłów: – wzroku (tabliczki barwne); dotyku (tabliczki szorstko- gładkie); słuchu (puszki szmerowe, dzwonki); smaku (pojemniki smakowe); węchu (pojemniki zapachowe); zmysłu barycznego (tabliczki baryczne); wprowadzeniu w świat: wymiarów (cylindry do osadzania i kolorowe walce, czerwone beleczki, brązowe schody, różowa wieża); powierzchni (trójkąty konstrukcyjne, komoda geometryczna) i brył.
Do edukacji językowej, służący wyrabianiu płynności ręki, nauki prawidłowego chwytu (metalowe ramki z wkładami); przygotowaniu do pisania ( litery szorstkie, odmiany ruchomego alfabetu); do czytania (koszyczki językowe, małe książeczki, ruloniki z poleceniami).
Do edukacji matematycznej – doskonalące umiejętność liczenie, przeliczanie, dodawanie, odejmowanie ( czerwono- niebieskie beleczki, cyfry szorstkie i gładkie, wrzeciona do przeliczania, złoty materiał, wąż dodawania, cyfry i żetony)
Do edukacji kosmicznej służący wychowaniu dla wszechświata (wychowanie kosmiczne)- wychodzące globalnie naprzeciw zainteresowaniu dzieci otaczającym je światem (globusy, puzzle części świata, kontynentów, komoda biologiczna, planety układu słonecznego, doświadczenie czasu- linia rozwoju życia)
Do wychowania religijnego, służący kultywowaniu tradycji i zwyczajów świątecznych, poprzez prowadzenie godzinek adwentowych i wielkanocnych, materiały tj krzyż, Biblia, świeca, obrazki, książeczki o tematyce religijnej,
Stosując w pracy z dziećmi autystycznymi metodę Montessori należy podążać za naturalnymi zainteresowaniami i potrzebami dziecka. Ważne jest, aby wszelkie działania wykonywać systematycznie, stosując zasadę stopniowania trudności.
Wyróżnia się dwa modele pracy z dzieckiem. Są to zajęcia w grupie przez co dzieci ze spektrum autyzmu przebywające w grupie Montessori mają szansę aktywnej obserwacji społecznej. Edukacja Montessori przez działanie pozwala dzieciom z autyzmem obserwować zachowanie innych dzieci i wyzwala odpowiednie interakcje społeczne. Poprzez wspólne zabawy rytmiczne, ruchowe, gry planszowe, zajęcia plastyczne, dzieci mają możliwość nauczyć się konwersacji, nawiązać kontakt wzrokowy, obserwować mimikę i język ciała, obserwować jak inne dzieci korzystają z materiałów dydaktycznych, i same zadecydować kiedy z nich skorzystać. Poprzez taki trening dzieci są wdrażane do zadań, które wykonuje się w grupach w ten sposób współdziałają, wykazują inicjatywę i naśladują. Istotnie ważne jest ,że dziecko uczestniczy w życiu grupy bez przymuszania do wykonywania określonych czynności. Jest niejako w sposób naturalny wchłaniane przez grupę.
Nieco inną formę stanowią zajęcia indywidualne z dzieckiem, gdyż Pedagogika Marii Montessori opiera się na indywidualnym podejściu do każdego dziecka. Głównym zadaniem nauczyciela jest wspomaganie samodzielnych wysiłków wychowanka toteż tak ważna jest wnikliwa i systematyczna obserwacja podopiecznych i ich działań. Nauczyciel powinien dostrzec, kiedy dziecko potrzebuje wsparcia i pomocy, jak również rozbudzać u niego atmosferę pracy, motywować do samodzielnego i indywidualnego działania. Nauczyciel obserwuje, podpowiada, ale nie przejmuje aktywności za dziecko, nie narzuca swojej obecności, pokazuje jak posługiwać się materiałem, jakie ma on przeznaczenie, jak o niego dbać. Pomaga gdy jest o to poproszony, ale nie wyręcza, daje dziecku możliwość doświadczania. Pokazuje i pozwala spróbować. Czeka na sygnały od dziecka i reaguje na nie. Nie krytykuje, nie poprawia – pokazuje.
Do pracy indywidualnej należą również zajęcia z terapeutą z wykorzystaniem montessoriańskiego materiału rozwojowego, jak również zajęcia w Sali Doświadczania Świata czyli specjalnie wyodrębnionym pomieszczeniu wyposażonym w różnego rodzaju urządzenia świetlno- dźwiękowe stymulujące rozwój zmysłów. Głównym celem pracy
z dzieckiem jest stwarzanie możliwości odbierania nowych bodźców, wzbogacenie doświadczeń oraz spędzenie czasu w atmosferze relaksu i pełnej akceptacji.
Do zalet metody Montessori, istotnych dla edukacji dzieci z deficytami rozwojowymi w tym
z autyzmem możemy zaliczyć:
– dobry sposób na integrację dziecka
– starannie przygotowane materiały rozwojowe, pozwalające na uczenie się przez działanie
– dzięki wbudowanej w każdy materiał kontroli błędu dzieci uczą się samokontroli, pracują chętniej i przejawiają radość z wykonanego zadania
– staranne zaplanowanie przestrzeni edukacyjnej uczy dziecko organizacji czasu wolnego
– grupy mieszane wiekowo sprawiają, że dzieci mogą się uczyć w indywidualnym tempie oraz wchodzić w odpowiednie interakcje społeczne
– treści edukacyjne i umiejętności życia codziennego ulegają połączeniu, co jest bardzo cenne dla dziecka autystycznego.
Pedagogika Montessori jest doskonałym instrumentem integracji. Wspieranie dziecka przy zintegrowanym wychowaniu dotyczy nie tylko czynności życia codziennego, ale przede wszystkim odnosi się do rozwoju społecznego.
Jako nauczyciel pracujący metodą Mari Montessori mogę stwierdzić , iż w swojej codziennej pracy niezwykle ważne dla dzieci ze spektrum autyzmu jest również budowanie kontaktu między dziećmi i osobami dorosłymi jak również interakcje społeczne i komunikacyjne . Przez co tak ważne jest aby kłaść nacisk na rozwój umiejętności komunikacyjnych, społecznych w codziennym życiu, oraz praktycznego działania. Cele jakie są realizowane poprzez integrowanie dzieci ze środowiskiem lokalnym to między innymi wyjścia poza teren przedszkola; wycieczki, spacery, spotkania z przedstawicielami różnych zawodów, instytucji, lekcje eksperckie prowadzone przez rodziców, członków rodzin, zaproszonych gości, udział w konkursach, festiwalach, przeglądach, uroczystościach przedszkolnych. Rezultatem tych działań są pierwsze zaczątki integracji dzieci autystycznych ze środowiskiem lokalnym. Widać to szczególnie u dzieci z zespołem Aspergera. Dzięki temu dzieci starają się współpracować i współdziałać w grupie, podejmują próby komunikowania się z innymi, radzą sobie w trudnych sytuacjach.
Podsumowując powyższy temat dzięki pracy z dzieckiem autystycznym metodą Mari Montessori proponujemy dziecku formę uczenia się i działania na wielu poziomach jednocześnie, dzięki czemu każdy przedszkolak ma szansę rozwijań się według swojego indywidualnego planu rozwoju, z poszanowaniem swoich zainteresowań i możliwości.
Opracowała: mgr Magdalena Zagrobelna
